Wednesday, December 23, 2015

කාංසාවේ සෞන්දර්යය



ජිම් ජාර්මුෂ් ගැන පොඩි ප‍්‍රමාණයක සංවාදයක් කරන්න පොඩි ඉඩක් වර්ල්ඞ් සිනමා ෆේස් බුක් පිටුවෙන් හදලා දුන්නා. ඒක මාසිකව ඒ කට්ටිය කරගෙන යන චිත‍්‍රපටියක් පෙන්නලා කතාබහක යෙදෙන වැඩක්. එක පැත්තකින් මේ විදිහෙ එකතු වෙලා සිනමාව නැරඹීම සහ කියවීම කියන අවකාශයන් නිර්මාණය කිරීම කොයි විදිහකින් වුණත් ලොකු දෙයක් වෙන අතරෙ මේ කට්ටිය සිනමාව රසවිඳින්නන්ගේ එකතුවක් වීම එතනදි වඩා වැදගත්. අපි නිතරම මුණගැහෙන්නෙ කෙටි චිත‍්‍රපටකරුවන් හෝ සිනමාව අධ්‍යනය කරන අය අතර සංවාදවලදි. ඒත් සිනමාව ගැන පේ‍්‍රක්‍ෂකයා පැත්තෙන් සංවාදයක් හදන එක, අදහස් හුවමාරු කරගන්න එක ටිකක් අලූත් විදිහෙ වැඩක්. හොඳ චිත‍්‍රපටියක් බැලූවම ඒක ගැන දැනුම් දෙන එක, කතා කරන එක, දැනුම ෂෙයාර් කර ගන්න එක චිත‍්‍රපටි නිර්මාණ පාර්ශ්වයෙ ඉන්න අයට වඩා නරඹන පාර්ශ්වයෙ ඉන්නෙ අය අතින් සිද්ද වෙද්දි ඒකෙ වඩා විවෘත බවක් වගේම ‘තියරි’ නැති සජීවී බවක් තියෙනවා. යමක් ඉගෙන ගන්න බලන් ඉන්න පිරිසක් එක්ක ගණුදෙනුවකට වඩා යමක් ෂෙයාර් කරගන්න කැමති පිරිසක් එක්ක මේ හුවමාරුව ආස්වාදනීයයි.

මගේ අදහස මේක තවත් සාමාන්‍ය,  ඕනම මෝඩ අදහසක් පළ කළ හැකි, අයාලේ යාමට පවා ඉඩ ඇති දේශක- ශ‍්‍රාවක සම්බන්දයෙන් මිදුණු තැනක් කරගමු කියන එකයි. ඒ වගේම චිත‍්‍රපටි අතින් අත යාමේ ක‍්‍රමයක් වුණත් අපිට මේ වගේ එකතුවක් හරහා නිර්මාණය කරගන්න පුළුවන් නම් ඒක ගොඩක් හොඳ දෙයක් වෙයි. උදා විදිහට යම් තැනක හයි කරලා තියෙන පෙන් ඩ‍්‍රයිව් එකක අපිට පුළුවන් වෙයි චිත‍්‍රපටි ගබඩා කරලා තියන්න.  ඕන කෙනෙකුට තමන්ගේ ලැප්ටොප් එකක් හෝ වෙනයම් උපාංගයක් ඒකට සම්බන්ධ කරලා අවශ්‍ය චිත‍්‍රපටි කොපි කරගන්න පුළුවන්. තමන් ළ`ග තියෙන චිත‍්‍රපටි ඒකට දාන්නත් පුළුවන්. රුපියල් පන්හය සීයට පෙන් ඩ‍්‍රයිව් තියෙන මේ කාලෙ  ඕක හොරකම් කරගෙන යයි කියල සැකසංකා තියාගන්න  ඕනත් නෑ. අසාර්ථක වෙන්න කොයිතරම් ඉඩකඩ තිබුණත් මේ විදිහෙ සම්බන්ධතා ජාලයක් සහ හුවමාරු සංස්කෘතියක් ඇති වෙන එක ගොඩක් වැදගත් කියල මං හිතන්නෙ. ඉතිහාසයක් පුරා හැමදෙයක්ම නිකං ගන්න විතරක් පුරුදු වෙච්ච සංස්කෘතියකට තමන්ගෙන් යමක් එකතු කිරීම කියන එක පුරුදු කරන එකත් ශාසනේ චිරස්තිථිය ඇතිකරනවට වඩා ලොකු ව්‍යායාමයක්.

ජිම් ජාර්මුෂ් කියන අධ්‍යක්‍ෂවරයා ගැන මෙතුවක් ලංකාවෙ කිසිම සංවාදයක් තිබුනෙ නෑ. ඉන්ඩිපෙන්ඩන්ට් සිනමාව කියන ධාරාව වෙනමම මාවතකට යොමු කරපු, ප‍්‍රධාන ධාරාව විසින් තමන්ට කරන බලපෑමට එරෙහිව අනවරත සටනක ඉන්න, තමන්ගේ ආත්ම ප‍්‍රකාශනය වෙනුවෙන් තමන්ගේම වූ සිනමාවක් විශ්වාස කරන මේ අරගලකරුවාව ලාංකේය සිනමා අවකාශයට මගඇරෙන්නෙ අහම්බෙන්ද?

ජිම් ජාර්මුෂ්ගෙ සිනමාවට ඇමරිකාවෙ තියෙන්නෙත් කල්ට් වටිනාකමක්. ඒත් යුරෝපයේ විශේෂයෙන් සම්මාන උළෙලවල ජාර්මුෂ්ට ලොකු පිළිගැනීමක් තියෙනවා. එයාගෙ ‘ස්ටේ‍්‍රන්ජර් දෑන් පැරඩයිස්’ චිත‍්‍රපටියත් එක්ක මේ අලූත් සිනමා භාවිතාව ගැන යුරෝපීය සිනමා කලා ප‍්‍රජාවෙ අවධානය යොමු වෙනවා. ඊට පස්සෙ ‘ඩෙඞ් මෑන්’ වගේ චිත‍්‍රපටියක් දක්වා එද්දි එයා ‘ ඕටර්’ කෙනෙක් විදිහට (තමන්ගේම වූ සුවිශේෂ සිනමා සම්ප‍්‍රදායක් තියෙන කෙනෙක්) විදිහට තමන්ගෙ ආර්ට් එක ගොඩනගාගෙන ඉවරයි.

ජාර්මුෂ්ට මාර්කට් එකක් තියෙනවා. එයා වෙනුවෙන් ඉදිරිපත් වෙන ප්‍රොඩියුසර්ස්ලා ඉන්නවා. ඒත් ජාර්මුෂ්ගෙ දරුණු හිතුවක්කාරකම සහ කිසිසේත්ම තමන්ගේ අදහස සුළුවෙන් හෝ වෙනස් කිරීමට එක`ග නොවීම කියන කාරණා එක්ක මාර්කට් එකට එයා එක්ක ඞීල් එකක් දාගන්න අමාරුයි. මේ හින්දම එයාට චිත‍්‍රපටියක් කරන්න අවුරුදු හතඅටක් විඳව විඳව ඉන්න වෙනවා.

ඒත් ඇයි අපේ ප‍්‍රවීණයන්ට ජාර්මුෂ් මගඇරෙන්නෙ? ඒක සිනමාවෙ හැංගිච්ච දේශපාලනයක් එක්ක ගැටගැහෙන කාරණයක්. ජාර්මුෂ්ගෙ සිනමාවට පාදක වෙන ප‍්‍රධාන කාරණා තුනක් තියෙනවා. එකක් එයා නිතර තමන්ගෙ කතාව ගොඩනගන්නෙ නාගරික පසුබිමක. ගොඩක් වෙලාවට අත්හැර දැමූ නගරයක. දෙවනුව ඒ නගරෙ ඇතුලෙ සිද්ධ වෙන අහම්බ මුණගැසීම් එක්කයි ජාර්මුෂ් කතාව කියාගෙන යන්නෙ. ඒ මුණගැසීම් තාර්කික කරන්න හෝ ඊට අදාල හේතු පැහැදිලි කරන්න එයා ඉදිරිපත් වෙන්නෙ නෑ. ඒ වෙනුවට එයා ඒ අහම්බ මුණගැසීම් හරහා විවිධ චරිත වල විචිත‍්‍රතාවලට යනවා. තුන්වෙනුවට ජාර්මුෂ්ගෙ චරිත වියළි, ගල්ගැහුණු ඒවා. මුහුණෙන් හෝ අභිනයෙන් ලොකු දේවල් කියන්න යනවා වෙනුවට ඒ චරිත නිහ`ඩව හිරිවැටිලා පැවැත්ම දරාගන්නවා. මේ රංගන විලාසය එයාගෙ පළවෙනි චිත‍්‍රපටියෙ ඉඳන්ම අඛණ්ඩව අරගෙන එනවා.

එයා පර්මනන්ට් වැකේෂන් කියන ෆිල්ම් එක ලියන්නෙ ෆිල්ම් ස්කූල් එකේ ෆයිනල් ප්‍රොජෙක්ට් එක විදිහට. ඒක ෆිල්ම් ස්කූල් එකෙන් ප‍්‍රතික්‍ෂේප වෙනවා. පස්සෙ ෂෝර්ට් ෆිල්ම් එකකට ලියපු ඒ පිටපතෙන් ජාර්මුෂ් ෆීචර් එකක් කරනවා.

‘ජීවිතේට ප්ලොට් එකක් නැත්තං ෆිල්ම් එකකට ප්ලොට් එකක් මොකටද?’

ජාර්මුෂ් ප‍්‍රශ්න කරනවා. එයාගෙ චිත‍්‍රපටවල උස් පහත් වෙමින් ගලා යන ප්ලොට් නෑ. සිනමාවෙ පිළිගත්ත සම්ප‍්‍රදාය විදිහට චරිතවල ආරම්භයේ සිට අවසානය දක්වා ගමනක් නෑ. ඒ වෙනුවට සියල්ල එකතැනක නතර වෙලා තියෙනවා වගේ. අපි ඒ නතර වුණු මොහොතෙ ඒ චරිත එක්ක පැය කීපයක් ගත කරනවා.

‘මට  ඕන මගේ චරිත ගැන පේ‍්‍රක්‍ෂකයාට රියල් ටයිම් එක්ස්පීරියන්ස් එකක් දෙන්න’ ජාර්මුෂ්

ජාර්මුෂ් ‘පර්මනන්ට් වැකේෂන්’ කළාම එයාගෙ චිත‍්‍රපටිය ගැන කවුරුවත් කතා කරන්නෙ නෑ.

‘එයා දක්ෂ ර`ගපාන්න බැරි නළු නිළියො ටිකක් එකතු කරගන්න එකට විතරයි’

විචාරකයො ලියන්නෙ ඒ විදිහෙ අපවාද. ජාර්මුෂ්ගෙ චරිත ර`ගපාන්නෙ නෑ. ජාර්මුෂ් එයාගෙ කතාව කියන්නෙ පිටස්තරයෙක් විදිහට. හැම සිදුවීමකින්ම අවකාශයකින්ම එයා පිටස්තරයි. ඒ පිටස්තර බව චරිතවල ර`ගපෑමෙන් පවා දැනෙනවා.

ඒ කියන්නෙ ජාර්මුෂ් කැරැුක්ටර්ස් එක්ක වැඩකරන්නෙ නෑ කියල නෙමෙයි. ඇත්තටම එයා චිත‍්‍රපටියක් කරද්දි හිතන්නෙ කැරැුක්ටර්ස් ගැන විතරයි. ඒ චරිත හරිම විචිත‍්‍රයි. ගොඩක් වෙලාවට පාදඩයො, අයාලෙ යන අරමුණක් නැති චරිත එක්කයි එයා වැඩ කරන්නෙ.

මේ චරිත එක්ක වැඩ කරනවා කියන්නෙ ඒවා යතාර්ථවාදී කරන්න හදනවා වගේ එකක් නෙමෙයි. ඒ වෙනුවට තමන්ට අවශ්‍ය සරියල්, නොපැවැත්මක් එක්ක ගණුදෙනු කරන විචිත‍්‍රභාවය හැදෙන කල් ජාර්මුෂ් ඒවා එක්ක ගත කරනවා. එයාගෙ රංග වින්‍යාසය තීරණය වෙන්නෙ එයාගෙ සමස්ත කෘතියට අදාල පිටස්තරභාවය ඇතුලෙ මිසක් ඒ චරිත සැබෑ යතාර්ථයත් එක්ක කරන ගණුදෙනුව උඩ නෙමෙයි.

එතකොට බර්ග්මාන්ලා, අන්ටෝනියෝනිලා, තර්කොව්ස්කිලා, රේගඩාස්ලා ගැන කතාබහ හැදෙන ලංකාවෙ මේ මනුස්සයා අත්ඇරෙන්නෙ කොහොමද?

මං දකින විදිහට ජාර්මුෂ්ගෙ මාවතේ චිත‍්‍රපටි හදලා ලංකාව වගේ රටක ඉඳන් කාන්- වැනිස් සම්මාන ගන්න අමාරුයි. ඇමරිකාවෙන් ජාර්මුෂ්ගෙ ආකෘතිය පිළිගත්තට ලංකාවෙන් ඒ විදිහෙ නාගරික එළඹුමක් පිළිගන්න යුරෝපීය කලා අධිපති මතවාදයට තාම අමාරුයි. අපෙන් ඒ අයට දකින්න  ඕන ගම.  අම්මා නංගි පවා  දූෂණය වෙන අසංස්කෘතික ගම තමයි ලංකාවෙ ප්ලොට් එක විදිහට ඒගොල්ලො බාරගෙන තියෙන්නෙ. එතනදි හු`ගක් ඈතට වෙලා බලාගෙන ඉන්න දුර රූපය පාවිච්චි කරන්න  ඕන. චරිත වල ළ`ගට යන්න හෝ ඒ චරිත වල ඒවාට සුවිශේෂී වූ ගති ස්වභාවයන් නිර්මාණය කරන නිදහස අපේ වගේ රටවලට නෑ. ඒක අපිට විතරක් නෙමෙයි ගොඩක් ආසියාතික රටවලට බලපාන ප‍්‍රශ්නයක්. උදා විදිහට නැගෙනහිර ආසියාවෙන් ඒ අය බලාපොරොත්තු වෙන්නෙ අසංස්කෘතික සමලිංගික ප‍්‍රකාශනයක් (ට්සායි මින්්ග් ලියෑන්ග් ධාරාව)

එතනදි අනෙක් පැත්තෙන් අපේ වගේ රටවල තමන්ගේ ඇත්ත ප‍්‍රකාශනයක් හෝ පැෂන් එකක් වෙනුවෙන් සිනමාව කරන පිරිස අවමයි. ඒ වෙනුවට සම්මානයක්, ඇගයීමක්, පිළිගැනීමක්, තානාන්තරයක් වෙනුවෙන් තමයි සම්භාව්‍ය සිනමාවෙ ගොඩක් අය වැඩ කරන්නෙ. එතකොට ඉල්ලූමක් තියෙන දේ සැපයීමෙන් තමන්ට අවශ්‍ය දේ උපයා ගන්න එක තමයි සරල සමීකරණය. මේකට හරියටම දෙන්න පුළුවන් ‘බෙගර්ස් සිනමා’ වගේ හැඳින්වීමක්. අපිට පව් කියලා දෙන සම්මාන මිස අපේ සෞන්දර්ය අගය කරලා දෙන සම්මාන නෑ.
එතකොට ජාර්මුෂ්ව අරගෙන මොනවා කරන්නද? ඒ වගේ අරගලකාරී ප‍්‍රවේශයක් වෙනුවට සම්මානවලට යන්න තියෙන හයිවේ එක පාවිච්චි කරන එක ලේසියි. අනිත් පැත්තට දේශපාලනික- සාමාජීය- යතාර්ථවාදී වාමාංශික කියවීමක් මුල්බැහැගෙන තියෙන රටක ජාර්මුෂ් වගේ සරියල්, ඉන්ඩිවිජුවලිස්ටික්, මොඩර්න් සිනමාවක් අභියෝගයක් වෙනවා. ඒ හින්ද මගඅරින එක හැමපැත්තෙන්ම ලේසියි.

ජාර්මුෂ් ගොඩක් වැඩ කරන්නෙ රෝඞ් මුවි කියන ජොන්රා එකත් එක්ක. ජෝන්රා එකක වැඩ කරන එක ගොඩක් සම්භාව්‍ය සිනමා කට්ටිය දකින්නෙ පීචං විදිහට. ඒත් ජාර්මුෂ් ජෝන්රා එකක් තමන්ගේ නිර්මාණශීලීත්වය සහ නිදහස වැඩි කරනවා කියලයි දකින්නෙ. ඒ රාමුව එහාට මෙහාට තල්ලූ කරමින් නිර්මාණය කිරීම ඇතුලෙ තමන්ගෙ ප‍්‍රකාශනය වඩා හොඳ ස්ථානගත කිරීමක් කරන්න පුළුවන් කියලා ජාර්මුෂ් විශ්වාස කරනවා.

මං ගොඩක් කැමති ජිම් ජාර්මුෂ් ජනප‍්‍රිය ධාරාවට එරෙහිව ජනප‍්‍රිය ධාරවත් එක්ක කරන මේ ගනුදෙනුවට. එයා ජෝන්රා ඇතුලෙ ජීවිතේ නන්නාඳුනන ඉවුරු වල සිද්දවෙන කතන්දර කියනවා වගේම ජනප‍්‍රිය නළු නිළියන් පවා ප‍්‍රධාන චරිත වලට පාවිච්චි කරනවා. උදා විදිහට එයා රොබර්ටෝ බෙනිංග්නි, ජොනී ඩෙප්, බිල් මුරේ වගේ චරිත එක්ක වැඩ කරනවා. ඒ ධාරාව අතරට තමන්ගේ ක‍්‍රම විරෝධී පන්ක් සමාජ දේශපාලන අදහස් අරගෙන යනවා.

ඔරිජිනල්ස් කරන්න ට‍්‍රයි කරන එක ගැන, නැත්තං ‘ඔතෙන්ටිසිටි’ ගැන ජාර්මුෂ් ලස්සන කතාවක් කියනවා. එයාට අනුව එහෙම ඔතෙන්ටික් කියල දෙයක් නෑ. ඒ වෙනුවට පුළුවන් හැම තැනකින්ම කොපි කරන්නයි  ඕන. ඒත් අපි කොපි කරන්න  ඕන ඇත්තටම අපේ ආත්මයට දැනෙන තැනකින්. එහෙම හොරකම් කරපුවා ගැන අපි සතුටු වෙන්න  ඕන. ඒ කොපි කිරීම ඇතුලෙන් ආයිමත් අපෙන් බිහිවෙන දේ අලූත් ආර්ට් එකක් වෙනවා. එයා මතක් කරනවා ගොඩාර්ඞ් මේ ගැන කියන කතාවකුත්. ‘මට අදාල නෑ ඔයා ඒක ගන්නෙ කොහෙන්ද කියල. මට අදාල වෙන්නෙ ඔයා ඒක ගෙනියන්නෙ කොහාටද කියන කාරණයයි’.

ජාර්මුෂ්ගෙ නිර්මාණයක් නරඹනවා කියන්නෙ හරියටම කාලෙකට පස්සෙ ළ`ගම යාලූවෙක් මුණගැහුනා වගේ අත්දැකීමක්. එයා කියවන පොත්, අහන සිංදු, නරඹන චිත‍්‍රපටි මේ ඔක්කොම එයාගෙ චිත‍්‍රපටිය ඇතුලට එනවා. ලෝකෙ ගොඩක් දේවල් ගැන රෙෆරන්ස් ගොඩක් එයා සිනමාව ඇතුලෙ ඉතුරු කරනවා. ශිෂ්ටාචාරය විසින් හැම හොඳ දෙයක්ම ඉක්මණින් විනාශ කරලා දානවා කියන මතයෙ ඉන්න නිසාම එයා මේ චිත‍්‍රපටියක් නරඹන කෙනෙක් යම් දවසක හෝ මේ රෙෆරන්ස් දිගේ හොයන්න උනන්දු වෙයි කියල එයා හිතනවා. ජාර්මුෂ්ගෙ ලෝකය දුක්මුසු- සුන්දර ලෝකයක් (සෑඞ් ඇන්ඞ් බියුටිෆුල්). එයාගෙ ආර්ට් එක වෙන්නෙ බෝර්ඩම් (කාංසාව) කියන එක. ඒ කාංසාවෙ සෞන්දර්ය විඳින්න දන්න අයට ජිම් ජාර්මුෂ් කියන්නෙ සංගීතයක්, සාහිත්‍යයක් සහ සිනමාවක්.

(ජාර්මුෂ්ගෙ ‘ඔන්ලි ලවර්ස් ලෙෆ්ට් අලයිව්’ චිත‍්‍රපටිය ගැන කතාව දෙවන කොටසක ලියන්නම්)

1 comment:

  1. Nothing is original. Steal from anywhere that resonates with inspiration or fuels your imagination. Devour old films, new films, music, books, paintings, photographs, poems, dreams, random conversations, architecture, bridges, street signs, trees, clouds, bodies of water, light and shadows. Select only things to steal from that speak directly to your soul. If you do this, your work (and theft) will be authentic. Authenticity is invaluable; originality is non-existent. And don’t bother concealing your thievery - celebrate it if you feel like it. In any case, always remember what Jean-Luc Godard said: “It’s not where you take things from - it’s where you take them to.”

    JIM JARMUSCH

    ReplyDelete